Separacja lub rozwód mogą być trudne dla małżeństwa, ale też bardzo ciężkie dla jego dzieci. Praktycznie wszystkie dzieci, których rodzice decydują się na separację, doświadczają bolesnych uczuć, takich jak strach, poczucie straty, gniew i zagubienie.

Jednakże potrafią dojść do siebie. Tak naprawdę większość dzieci rodziców, którzy się rozstali, wyrasta na stosunkowo zdrowe i dobrze przygotowane do życia osoby. Rodzice mogą znacząco im pomóc poradzić sobie z kryzysem wywołanym separacją. Pod ich przewodnictwem i z ich wsparciem, dzieci mogą nauczyć się radzić sobie z traumą emocjonalną wywołaną rozstaniem rodziców i rozpocząć proces leczenia.

Uczucia smutku i straty

To normalne, że dzieci w wieku wczesnoszkolnym na separację rodziców reagują smutkiem i głębokim poczuciem straty. Dzieci często tęsknią za nieobecnym rodzicem i poczuciem bezpieczeństwa w dawnej rodzinie. Czasem nawet czują się zakłopotane lub zawstydzone sytuacją. Chociaż zdarza się to rzadziej u starszych dzieci, może pojawić się poczucie odpowiedzialności i winy za rozstanie. Niektóre otwarcie okazują swój ból (np. płacząc), podczas gdy inne starają się ukryć swe uczucia.

Co mogą zrobić rodzice?

• Pomóc dzieciom wyrazić swe uczucia w sposób werbalny i pozawerbalny (np. poprzez rysunek, muzykę, pisanie);
• zaakceptować ich uczucia i pomóc im je zrozumieć;
• zapewnić je, że to, co czują, jest czymś normalnym;
• wyjaśnić powody rozstania w sposób właściwy do ich wieku, aby wiedziały, że nie jest to ich wina;
• zapoznać je z innymi dziećmi, których rodzice się rozstali, by miały świadomość, że nie są w tym same;
• rozważyć zapisanie ich do grupy wsparcia dla dzieci w sytuacji separacji/rozwodu rodziców.

Niepokój i lęk

Lęk i niepokój są również powszechnie występującymi reakcjami u dzieci w wieku szkolnym, których rodzice się rozstają. Znika wtedy często poczucie bezpieczeństwa wynikające ze stabilnego życia rodzinnego, co może sprawić, że dzieci czują się przestraszone i niepewne. Niektóre doznają przytłaczającego uczucia bezradności wobec tak wielu zmian w swoim życiu. Młodsze dzieci mogą się nawet przestraszyć, że rodzice je porzucą lub przestaną je kochać.

Konflikt między rodzicami w tym okresie przejściowym, którego dzieci są często świadkami, jest również niezwykle stresujący i może wywoływać niepokój. Niektóre z nich rozmawiają całkiem otwarcie o swoich obawach. Jednakże powszechne są ich nerwowe zachowania, jak niezdolność spokojnego siedzenia czy obgryzanie paznokci, i objawy fizyczne, takie jak bóle brzucha lub bóle głowy. Wśród starszych dzieci oznaką lęku czy strachu jest izolowanie się od przyjaciół i unikanie spotkań towarzyskich.

Co mogą zrobić rodzice?

• Unikać kłótni w obecności dzieci;
• minimalizować zakłócenia w rodzinnym rozkładzie;
• mówić dzieciom, jakich zmian mają oczekiwać w swoim życiu: gdzie będą mieszkać, kto będzie się nimi opiekował itp.;
• zapewniać dzieci, że je kochają i dalej będą się nimi opiekować;
• pozwolić starszym dzieciom na wyrażenie opinii co do planów opieki/odwiedzin, ale podtrzymać swą odpowiedzialność za ostateczne decyzje;
• zapewnić stałą i przewidywalną opiekę rodzicielską;
• zaplanować specjalną rozmowę o rozwodzie z każdym z dzieci;
• zachęcać je do wyrażania swoich obaw, zaakceptować ich uczucia;
• uczyć dzieci relaksacji i umiejętności radzenia sobie w tej sytuacji.

Gniew i agresja

Powszechne jest również uczucie gniewu, szczególnie wśród dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Często są wściekłe na rodziców i mogą krytykować lub potępiać ich postępowanie. Mogą okazywać złość, obwiniając ich o separację. Starsze dzieci mogą początkowo próbować zranić rodziców przy pomocy ataków słownych. Gniew może też przyjąć subtelniejsze formy: niechęć do współpracy, kłótnie na temat zasad czy skargi na domowe obowiązki. Czasami złość manifestuje się też agresywnym zachowaniem i bójkami z innymi dziećmi lub rodzeństwem.

Co mogą zrobić rodzice?

• Powiedzieć dzieciom, że mają prawo być wściekłe;
• uczyć dzieci zdrowych sposobów wyrażania gniewu (np. przez rozmowę, sztukę, sport);
• być stanowczy, gdy kierowane złością zachowanie dziecka jest niewłaściwe, zachęcać do radzenia sobie z uczuciami w lepszy sposób;
• przypominać dzieciom, jak radzić sobie z frustracją i konfliktami z innymi dziećmi;
• powiadomić nauczycieli i innych opiekunów o separacji, aby mogli pomóc dziecku.

Praktycznie wszystkie dzieci przeżywają trudności w dostosowaniu się do zmian spowodowanych rozstaniem rodziców. W większości przypadków rany emocjonalne z czasem się goją i dzieci wychodzą z kryzysu. Jeśli dziecko przeżywa silny stres lub jeśli trwa to przez dłuższy czas, pomóc może profesjonalne doradztwo lub interwencja psychologiczna. Dzięki świadomości wpływu separacji na dzieci, rodzice mogą podjąć kroki ułatwiające im przejście przez ten trudny okres.

Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka, tel. 800 12 12 12. Telefon jest anonimowy i bezpłatny. Psycholodzy i prawnicy z Telefonu Zaufania udzielają pomocy dzieciom i młodzieży. Pod numer mogą również dzwonić osoby dorosłe.

Polecane książki:

Pomóż dziecku przetrwać rozwód. Poradnik dla rozwodzących się rodziców, Reynolds i Lisa Rene

Pierwsza pomoc. Rozwód rodziców, Josh McDowell, Stewart Ed

Autor artykułu: Information Children